ايرئنه مليکوف`لا سؤیله شی - علویلييين کؤکلري

ايرئنه مليکوف کيمدير؟

۱۹۱۷- ده روسيه ده دئوريم باشلاديغي گئجه، پئتروگراددا دوغان ايرئنه مليکوفون باباسي باکیلی بير تورک، آناسي روس. پئترولجولوق ايشلرييله اوغراشان عایله سي سوسیالیست دئوريمي اولونجا فينلاندييايا قاچار. اورادان فرانسايا گيدرک پاريسه يئرله شيرلر. مليکوف باباسي نين کیتابخاناسیندا ۱۴ ياشيندايکن حافيظ ديوانيني، عؤمر خييامي و سعدي شيرازيني اوخور. سوربون اونيوئرسيته سينده اؤنجه اينگيليز ادبيياتيني بيتيرير. داها سونرا ایسه شرق ديللرينه و تورکولوژييه داوام ائدر. فارس ديلي و ادبيياتيني اؤیره نير. صفويلر اوزَرينه چاليشير. پروفسورآدنان آديوار’ين اؤیرنجيسي اولور. اونلو ايسلام آراشدیرماجيسي لوويس ماسسيگنون اونو صوفيليگي آراشدیرماغا يؤنه لدر. فوآد کؤپرولو و عؤمئر لوطفي بارخان’لا ياخين ايليشکي ايچينده اولار. تورک داستانلاري اوزرينه چاليشان مليکوف ميستيسيزمي اؤیرنمک ايسترکن علویليکله قارشيلاشير. چاليشمالاريني علویليک اوزرينه يوغونلاشدیرير. تورکولوژيیه قاتقيسي ۱۹۶۸-ده ستراسبورگ تورک ائتودلري اینستيتوسو ديرئکتورو اولماسييلا سورعتله نر. 1970 – دن بري يايينلانان اؤنملي بير تورکولوژي درگيسي اولان تورکیکا’نين دا قوروجوسو اولور. اونلو ماتئماتيکچي ساليه زکي’نين اوغلويلا ائوله نن مليکوف بير سوره ده تورکييه ده ياشار. تورکچه ده جم يايينلاري’ندان “اويور ايديک اويارديلار” کيتابي يايينلانان و ياخيندا چاغداش يايينلاري’ندان “افسانه دن گئرچکليگه حاجي بکتاش” ايسيملي بير کيتابي یایینلاناجاق.

۲- سؤیله شی

علویليگين کؤکلري، سوننيليک ایله فرقلري ندير؟ نردن گلير؟

علویليک بير دونيا، سوننيليک آيري بير دونيا. موقايیسه ائتمه مک لازيم. ايکيسي نين ده آيري حياتي اولدو. علویليک سؤزجوگو ۱۹- عصرده اورتايا چيخدي. کؤکلريندن سؤزائدجکسک، علویليک سؤزجوگونو کوللانماق دوغرو دئگيل. ۱۳- عصرده ياشايان حاجي بکتاش ایله باشلايان بير اولاي، اونونلا باشلاياليم. حاجي بکتاش، اورتاآسيادان خوراساندان گلن بير خالق درويشييدي، آبدالدي. بابايي عصيانينا قاريشدي. آما سون ساواشلاردا بولونمادي، هرحالدا گیزلندی. عصياندان بيرکاچ ايل سونرا اورتايا چيخميش کاريزماتيک بير شخصدير. حاجي بکتاش’ين بير تاريخي حياتي وار. آما داها چوخ افسانه وي بير حیاتي وار. مؤجيزه لر ياپان بير کيشي. آشيق پاشازاده دييور کي، عزيز بير کيشي. چپني عشيرتي آراسيندا گؤروروک اونو.

۱۳- جو عصرده بيرچوخ درويش، خالق عزيزلري واردي. ساري سالتوق بابا، بوراق بابا، تاپتوک ائمره کيمي. حاجي بکتاش اونلاردان فرقلي دئگيلدي. بيردن بيره 14- جو عصرده حاجي بکتاش طريقتي، بير خالق طریقتي اورتايا چیخدی. بؤيله جه اونون ايسمي اؤنه چیخدی، ديگر بوتون ايسيملري باسديردي. بو طریقت اونون موريدلريندن آبدال موسا طرفيندن قورولدو. حاجي بکتاش، اؤلمه دن اؤنجه منعوي قيزي، ولايتنامه یه گؤره منعوي قاريسي، (حاجي بکتاش موجررددی، يعني ائوله نه بیلمیردی) قادينجيق آنا’يا بوتون کرامتلريني سؤیله دی. بو قادين آبدال موسا ایله بيرليکده بير طریقت قوردو و بونا حاجي بکتاش طریقتي دئییلدی.

بکتاشي طریقتي نين ايلک عوثمانلي سولطانلاري نين حيمايه سينده اولدوغو سؤيله نير…

دوغرو. حاجي بکتاش’ين شؤهرتيني غازي عوثمان و غازي اورهان ياپدي. عوثمانليلارلا حاجي بکتاش عيني سويداندي. اورتااسيا’دان گلن تورکمنلردنديلر. ظن ائديرم کي، بونون دا رولو اولدو. بيردن بيره بکتاشيلر عوثمانلي حيمايه سينه گيرديلر. عوثمانليلارين ظفر دؤنه مينده، بيرچوخ درويشلر غازي اولدو. عوثمانليلارين ظفرلرينده يئر آلديلار. اونلارين آراسيندا آبدال موسا دا واردي. عوثمانليلار ايلک بکتاشي درويشلريندن عؤمر لوطفو بارخان’ين دئديگي کيبي کولونيزاتور درويشي اولاراق يارارلانديلار. تراکيا و بالکانلار’دا بکتاشيليک چوخ گليشدي. اونلارين رولو، اله کئچيريلن يئرلري تورکلشديرمک و ايسلاملاشديرماقدي.

تورکلشديرمک و ايسلاملاشدیرماقدا بکتاشيلر ناسيل ائتکيلي اولدو؟

بکتاشيلرين ديني باطينيدير. شامانيزم’ين، تورکلرين ايسلام اؤنجه سي دينلري نين ائتکيلري گؤرولور. اسکي گلنکلريندن قالان قالينتيلار واردير. بونلار يئني فتح ائديلن خالقين اونلاري قبول ائتمه سيني قولايلاشدیريردی. بکتاشيليکده سئنکرئتيزم واردي. قاريشيق بير ديندي. اوتوردوغو يئرلرين گلنکلريني آلابيليردیلر. تراکيا و بالکانلاردا بکتاشيليک چوخ گليشدی، تککه لر، زاويه لر قورولدو. بکتاشيليک يئرله شيک اولدو.

آنادولو علویليگينده نه کيمي بير گليشمه اولدو؟ بو سونرادان علویليک - بکتاشيليک فرقيني اولوشدوردو…

آنادولوداکيلار گلنکلريني، کؤچری حیاتلاريني سوردوروردولر. يئرله شيک دئگيللردي. موختليف تاثيرلرين آلتيندا قالديلار. بکتاشيلر ده قالدي آما خالق داها چوخ قالدي. ايلک تاثير اخيليک اولدو. اخيلر چوخ قوووتلييديلر. اصنافلار اونلاردی. آنکارا بير آرا اخيلرين الينده ايدي. آنکارا قالاسي نين يانيندا شرافت الدین اخي’ نين جاميسي واردير. اخيلرده شيعه ليک واردي. اونلارين پيري سلمان فارسي ايدي. فارسي ايلک عرب اولمايان موسلماندي. او بکتاشيليگي و علویليگي ائتکيله دي. سلمان فارسي’ نين شيعه ليگي مودئره بير شيعه ليک ایدی. سرت بير شيعه ليک دئگيلدي. پئيقمبرين عایله سيني سئومک، کربلا ايچين آغلاماقدي. ايلک شيعه تاثيرلري علویلره اخيلر طرفيندن کئچدی .

حوروفيليگين ده اؤنملي بير ائتکيسي اولدو علویليک اوزرينده…

۱۴- جو عصرده ايسه حوروفيليک تاثيري اولدو. فضل الله آسترابادي حوروفيليگي باکیدا قوردو. استرابادي، يئني بير مزهب کلمه سيني سئوميردی، يئني بير اينانچ گئتيردي. آزربايجان’دا فضل الله، تيمورطرفيندن آسيلينجا موريدلري آنادولويا قاچدی. شئيخ نسيمي اونلارداندي. هوروفيلر بکتاشيلر’ين آراسيندا گيزلندي. هوروفي اينانيشينا گؤره، اينساندا تانري ماياسي، نووه سي واردي. اينسان آللاهين پارچاسيدير. اونون ايچين هر اينسانين اوزونده تانرينين، علي نين ايسميني گؤره بيليرسينيز. هيلمي دده، ” آيناني توتدوم اوزومه— علي گؤروندو گؤوزومه” سؤزويله، بونو ان ايي شکيلده ايفاده ائتميشدی. حرفلرين قوتسالليغينا اينانيليردی. اينسانين اوز خطلرينده حرفلردن اولوشان الیفبانین وارليغي اينانجي علویليگه حوروفيليکدن گلميشدیر. قاشلار، بورون علي نين آديني تانيملايان حرفلردير. بوغ (سیبیل) بو آدي تاماملار. بونون ايچين علویلر بوغا اؤنم وئريرلر. حوروفيليک ایله شيعه ليگين تاثيري داها گليشدی. بو اون ايکي ايمام شيعه ليگي دئگيل، آشيري شيعه ليکدي. مادام کي علي تانري اولور، تانري اينسان بيچيميني آلير، بو آشيري شيعه ليکدی. اورتااسيادا دا بو روح کئچمه سينه اينانيليردی.

ايسلام بير آندا آنادولويا گلمه دي، تورکلر بيردنبيره موسلمان اولمادي. بو عصيرلري بولدو.

سونرا دا قيزيلباشليغين ائتکيسي اولدو…

ان بؤيوک تاثير قيزيلباشليقلا اولدو. صفويلر واردي آزربايجاندا. صفويلرله، غوغا ادن جنيد ايسيملي بيريسي ۱۵-جی عصرده آغقويونلولارا گلدي. جنيد شيعه اولدو. آللاه اينساندا تجللي ائدر اينانجي تورکمنلرده واردي. جنيد سونرا دا اوغلو حيدر تورکمنلري ائتکيله دي. قيزيلباشلارين اطرافيندا ۷ تورک عشيرتي گلدي. بو آرادا شاه ايسماعيل ۱۳ ياشيندا کرال اولدو. اونو باشا گتيرن قيزيلباشلاردي. باشلارينا ۱۲ پارچالي قيرميزي بير پاپاق گئيديکلري ايچين قيزيلباش دئييلیردی. قيزيلباشلار ایله شيعه ائتکيسي يوغونلاشدی. شاه ايسماعيل چالديراندا مغلوب اولونجا قيزيلباشليغي ترک ائتدي. قيزيلباشلار دا اونا قارشی چیخدی. آنادولودا بو حرکت داوام ائتدي. ايرانين شيعه ليگي و آنادولو قیزیلباشليغي آراسيندا بير فرق اولدو. شاه ايسماعيلين اوغلو شاه تهماسب، قیزیلباشلاري ايراندان آتماغا چاليشدی.

ايران شيعه ليگي داها مودئره اولدو.

ايران دسته گی ایله اولان ديني عصيانلار ندني ايله قیزیلباش کلمه سي کؤتو بير معنايا بوروندو.

ايران شيعه ليگي داها مودئره اولدو دئدينيز. آنادولو علویليگي ده مودئره، يوموشاق حالا گلمه دي مي؟

آشيريليق و مودئره (یوموشاقلیق) کلمه لريني اينانچ باخيميندان کوللانيرام. ايرانداکي شيعه ليکله آنادولوداکي علویليک بامباشقا. ايراندا شريعتچيليک گؤروروک. علویليک ده بو يوخدور. آنادولو علویليگي دينلر اوستو، تولرانسلي، اينسان سئور. سئنکرئتيزم، يعني باغداشدیرما وار. شامانيزيم وار، بوديزم وار، مانيزم وار، خريستييانليقدان گلن ائتکيلر وار. قاريشيق بير اينانچ. عوثمانلي باسقيسيندا قالديغي ايچين، باسقي آلتيندا قالان اينسانلارا قارشي بير سئوگي دويورلار. هر ديني قبول ائديرلر، سوننيليکدن باشقا. سوننيليگه قارشي مسافه ليلر، اونلارين باسقيسي آلتيندا قالديقلاري اوچون .

بو آرادا بکتاشيليک ایله علویليک فرقليله شير..

کؤکلري عيني. ياشام طرزي فرقي. بکتاشيلر بالکان و تراکيا’دا ايدي، يئرله شيکدي. علویلر کؤيده قالديلار، کؤچری قالديلار، جاهيل قالديلار. ايره لیجي اولدولار. تورکييه بالکان اولکه لريني ایتیرینحه بکتاشيليک دوشدو، علویليک قالخدی. بکتاشيلرين گوچلو طرفي علویلره کئچدی. علویلر آرتيق اوخولا، اونيوئرسيته یه گئتديلر. کولتور سَوييه لري يوکسلدي.

دينلرين آيدينلاري کندي اينانچلاريندان خالقي ائتکيله مه يه، اؤرگوتله مه يه چاليشير. بکتاشيلر علویلردن کنديلريني ساغينديلار. اؤنملي بکتاشي بابالاري، ” بيز علوی دئگيليز” دئييردی.

چونکو اونلار طریقتلشميش. اساسدا عينيلر آما آيينلرينده بعضي فرقلر وار. سماع يوخ، موصاحيبليک يوخ. يئنيچريلر ایله بکتاشيلر آراسيندا سيخي ايليشکيلر واردي. 1826′دا يئنيچريلر اورتادان قالديريلدي. بکتاشي تککه لري قاپاتيلدي، سورگون ائديلديلر، اؤلدورولدولر. او زامان بکتاشيلر کنديلريني قوروماق اوچون فار - ماسونلوغا گيرمه يه باشلاديلار. بؤيله جج بير فرق داها اولوشدو. علویليک ايسه فارماسون دئگيلدير.

فارماسونلار ایله بکتاشيلرين اينانچلاري بيربيرينه اويوم ساغلادي مي؟

فار- ماسونلارين اؤزگورلوکچو، ديني اوتوريته يه قارشي اولما، عؤرفه بويون اگمه مه اؤزلليکلري ندنييله بير ياخينلاشما اولدو. تککه لرين، آيينلرين دوزني آچيسيندان بنزرليکلر اورتايا چیخدی. اوچلر، بئشلر، يئدديلر قاورامي اؤرنه یين ماسونلوقدان گلمه دير. بيرينجي درجه اوچلر، ايکينجي درجه بئشلر، اوچونجو درجه يئدديلر اولاراق. بکتاشيلر ایسه، اوچلره آللاه، محممد، علي دئيه بيلير. آما ماسون ائتکيسيدير. علوی دده لري نين ایسه ماسونلوقلا ايليشکيلري يوخدور.

سونرا نه اولدو دا بکتاشيليک عوثمانلي’نين گؤزوندن دوشدو؟

شاه قلندر عصيانيندا قیزیلباشلارا، بکتاشيلر يارديم ائديردیلر. ياووز’دان سونرا بکتاشيلره کؤتو باخيلدي. بکتاشي تککه لرينه يارديم کسيلدي. عوثمانليلار ايچين شيعه ليک پروبلئم دئگيلدي. پروبلئم ايرانلا ايليشکيلردي. قیزیلباشلارا يارديم ائتمه لري ايدي. نه زامان کي ايران يارديمي کسدي، آياقلانمالار سوسيال اولدو. 17- جی عصرده کی عصيانلارين ندني ائکونوميکدي، يوخسوللوقدو.

گونوموزده ایسه شيعه ليگين ائتکيسينه علویلر دئگيل، ايسلامجيلار گيردي.

علوی ايسلامجي اولاماز. علویلر نه قدر اينسان قيريلديغيني اونوتمور، هر علوی نين عآغليندادير. بير گجه ده ۴۰ بين اينسان قيردي ياووز. قيريلاجاق اينسانلارين ليسته لري ياپيلدي. هانگي کؤيدن هانگي عایله . علویلر بونو اونوتاماز.

تورکييه ده کي سوننيلر ايسلامجيليق آچيسيندان ائتکيلنديلر. سونني ايسلام ايران شيعه ليگینه داها ياخين. رئژيمي اله کئچيرمک، ايقتيدارا گلمک ياخين بير نؤقطه. علویلرده بؤيله بير دوروم يوخ.

ايسلامدا رئفورم دارتيشماسي وار.

هرشئيين رئفورما ائحتيياجي وار. زامانا اويماق لازيم. ايسلامييتده رئفورم حرکتي واردي. ايران’دا باب حرکتي کيمي. بهایيلر ايسلامي رئفورم ائتمک حرکتي ايدي. آما بو، پوليتيکايا آئت اولدو. ان بؤيوک مرکزلري ايسرائيلده .

علویليگي ايسلام’ين رئفورمخ ائديلميش بير شکلي اولاراق گؤره بيلریکمی؟

اورتودوکس ايسلام’ا قارشي يئنيليک وار علویليکده. باطينيليگه دايانير. اولوملو عونصورلري آلاراق، يوروملاياراق ايره لییه گيدير.

علویليک ايسلام چرچیوه سينده دير. سوننيليگه و شريعتچیلیگه قارشي بير تپکيدير.

ايسلاملاشما حرکیتی قارشيسيندا، شريعته قارشي بير دیواردير علویليک.

علویليک بير سئنتئزدير. اسکي تورک گلنکلريندن، شامانيزمدن، مانيزمدن اولوشان بير سئنتئز. بو سئنتئز ايچينده، صوفي و اون ايکي ايمام تمللي، علي’ نين تانريسالليغي گؤروشونون ده قاتيلديغي، روح کؤچونه اينانچ، حوروفيليگين اؤیرَتيلري، اخيليک، خيضیر آدي آلتيندا بعضی عزيزلرين قوتسانيشي نين آرخاسينداکي بالکانلار’داکي خريستييانليق ائتکيسي واردير. يئزيديلرين بعضي اينانچلاري، اسکي تورک گلنکلري نين ائتکيلري اولاراق کادينلارين مراسيملره قاتيلماسي، ايچکييه خوشگؤرو؛ دورنايا وئريلن اؤنم، گونشين دوغوشوندا دوغويا دؤنوب علي یه نيياز ائتمه شکلينده کي اسکي بير گونش اينانيشي، بوتون بونلار سئنکرئتيک، باغداشدیرماجي بير اينانچ قاريشيمي، سئنتئزيدير.

اينساني مرکزه قويان بير اؤیره تييه دؤنوشور.

طریقتلرين رولونو نئجه گؤرور سونوز؟

نورجولوق هرحالدا تهلوکه لي، او دين دئگيل آرتيق پوليتيکا. نقشيليک ده اؤيله. بير سفرينده ايران آزئربايجانيندايديم. اوردا قيرخلار دئيه بيرگروپ وار. شاه ايسماعيلي هله ده تانريلاشدیريرلار. بير گون اونلارين بير ذيکير تؤرنينه گيرديم. علي يه آللاه دئیيرلر. اونلار کيمي ساللانديم. قالخديغيم زامان کنديمي او قدر ياخشی حيسس ائتتيم کي، سانکي اويوشدوروجو آلميشيم کيمي. بوراخديغينيز زامان سيزده فيزيکي بير تاثير ياپير. سيگاراني بوراخماق کيمي. او زامان آنلاديم کي طریقتلر چوخ تهلو که لي.

چوک راحاتلاديغينيزي سؤيله مه نيزدن سونرا، ” طریقتلر ياخشیدیر” دئمه نيزي بکله ييردیم.

سيزه سئوينچ وئرير، فيزيکن راحاتلادير. بيردن بيره سرخوش اولورسونوز. طریقت ندير؟ خاشخاش ايچمکله عيني شئي. ذيکيرلر، ساللانمالار، ساعاتلارجا عيني شئيي سؤيله ییرسینیز..

تصاوووف ديني يوموشالتمير می؟ او دا طریقتلرده ياشامير می؟

تصاوووف بير فلسفه دير. بير فلسفه کنديسيني بؤيله گؤستريرسه، ايلکل بير بيچيمده، تهلوکه لي اولابيلير. کیچیک ياشداکيلار ذيکيره گؤتورولمه مه لي. اورتودوکس دينينده ده عيني ذيکيرلري ياپانلار وار. بو بيچيم حرکتلر هانگي دينده اولورسا اولسون تهلوکه لي اولابيلير. علویليکده يوخ بؤيله بير شئي. مئولويليکده بونو گؤردوم آما اونون آرتيستيک کولتورل بير ياني وار..

ترتیب ائتدی: گونتاي گنجآلپ
۲۰۰۸